فعال شدن مکانیسم ماشه، به معنی بازگشت خودکار تحریمهای بینالمللی علیه ایران است که در چارچوب برجام تعریف شده بود. چنین رخدادی میتواند تأثیرات گستردهای بر اقتصاد کشور، بهویژه بر بازار آهن و فولاد بگذارد. این تأثیرات از مسیرهایی مانند نرخ ارز، محدودیتهای صادرات و واردات، فضای روانی بازار و کاهش سرمایهگذاری منتقل میشوند و آثار متفاوتی در کوتاهمدت و بلندمدت بهجا میگذارند.
افزایش نرخ ارز و رشد هزینه تولید آهن آلات
بازگشت تحریمها معمولاً موجب کاهش درآمدهای ارزی، افزایش ریسکهای اقتصادی و بالا رفتن نرخ ارز میشود. افزایش قیمت دلار باعث رشد هزینه واردات مواد اولیه، قطعات و تجهیزات صنعتی میگردد. در نتیجه، قیمت تمامشده تولید فولاد بالا میرود و این افزایش به سرعت به بازار آهن منتقل میشود. بالا رفتن هزینه انرژی و حملونقل نیز به تشدید این روند کمک میکند و قیمت آهن داخلی افزایش چشمگیری پیدا میکند.
محدودیت در واردات و اختلال در زنجیره تأمین آهن
تحریمها واردات ماشینآلات، قطعات یدکی و فناوریهای مرتبط با صنعت فولاد را با مشکل مواجه میسازند. این موضوع ممکن است باعث توقف یا کاهش تولید برخی کارخانهها شود. افزایش زمان و هزینه تأمین آهن، تأخیر در پروژهها و کاهش بهرهوری، از دیگر نتایج این اختلالات است. در نتیجه، عرضه آهن در بازار داخلی کاهش یافته و قیمتها بیشتر افزایش مییابد.
کاهش صادرات آهن آلات و از دست رفتن بازارهای بینالمللی
در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، صادرات آهن آلات ایران با محدودیتهای شدید بانکی و حملونقل مواجه خواهد شد. دشواری در انتقال پول و بیمه کالاها، رقابتپذیری صادرکنندگان ایرانی را کاهش میدهد و بخشی از بازارهای جهانی از دست میرود. این اتفاق ضمن کاهش درآمد ارزی کشور، موجب رکود نسبی در صنایع فولاد و کاهش انگیزه برای سرمایهگذاری جدید خواهد شد.
تأثیرات روانی و نوسانات آهن آلات
تهدید یا اجرای مکانیسم ماشه تأثیر روانی شدیدی بر فعالان اقتصادی دارد. با افزایش نگرانی نسبت به آینده بازار، خریداران به سمت خریدهای احتیاطی و انبار کردن آهن آلات حرکت میکنند. در مقابل، تولیدکنندگان ممکن است عرضه را کاهش دهند تا در قیمتهای بالاتر فروش داشته باشند. این رفتارها سبب بیثباتی و نوسانات شدید قیمت در بازار آهن میشود. در کوتاهمدت، افزایشهای ۱۰ تا ۲۰ درصدی در قیمتها کاملاً محتمل است.
تأثیرات کوتاهمدت در بازار آهن
در ماههای ابتدایی پس از فعال شدن مکانیسم ماشه، انتظار میرود در بازار آهن با افزایش سریع قیمتها مواجه شود. افزایش نرخ ارز، احتکار مواد اولیه، کمبود عرضه و رفتارهای هیجانی فعالان بازار، باعث جهش قیمتی میشود. در این مرحله، بسیاری از پروژههای ساختمانی و عمرانی بهصورت موقت متوقف میشوند و معاملات در بازار کاهش مییابد.
تأثیرات بلندمدت در قیمت آهن آلات
در بلندمدت، اگر تحریمها پابرجا بمانند، قیمت آهن آلات در سطحی بالاتر نسبت به قبل تثبیت خواهد شد. اما در مقابل، رشد تولید کاهش مییابد و توسعه کارخانههای فولاد با کندی مواجه میشود. افزایش هزینهها و محدودیت در واردات فناوری، مانع نوسازی خطوط تولید میشود و بهرهوری صنعت پایین میآید. از سوی دیگر، کاهش توان مالی پروژههای عمرانی و ساختمانی به کاهش تقاضا برای آهن منجر میشود و بازار به سمت رکود حرکت میکند.
عوامل تعدیلکننده تأثیرات منفی در خرید و فروش آهن آلات
شدت تأثیر مکانیسم ماشه به عوامل متعددی بستگی دارد. اگر دامنه تحریمها محدود باشد یا برخی معافیتها برای صادرات آهن آلات و تبادلات مالی صادر شود، اثرات منفی کمتر خواهد بود. علاوه بر آن، سیاستهای حمایتی دولت، توسعه تولید داخلی مواد اولیه، ایجاد بازارهای صادراتی جایگزین و توانایی صنایع در مدیریت بحران میتواند فشارها را کاهش دهد.
جمعبندی
به طور کلی، فعال شدن مکانیسم ماشه در کوتاهمدت باعث افزایش شدید قیمت آهن و نوسانات بازار خواهد شد، اما در بلندمدت میتواند موجب تثبیت قیمتها در سطوح بالا و رکود نسبی در بخش تولید و مصرف شود. صنعت فولاد و آهن، به دلیل وابستگی بالا به انرژی، تجهیزات وارداتی و بازارهای جهانی، یکی از نخستین بخشهایی است که از این تحریمها آسیب میبیند. در نهایت، اگر سیاستهای جبرانی مؤثر اجرا نشود، فعال شدن مکانیسم ماشه میتواند موجب کاهش پویایی و رشد صنعت فولاد ایران و افزایش فشار تورمی بر کل اقتصاد کشور گردد.