در سال‌های اخیر، بورس کالا به یکی از مهم‌ترین ارکان بازار فلزات در ایران تبدیل شده است؛ بستری رسمی، شفاف و قانونی که بسیاری از کالاهای مهم مانند میلگرد، شمش فولاد، تیرآهن و ورق فولادی در آن عرضه می‌شوند. هدف اصلی از راه‌اندازی این بستر، ایجاد عدالت در قیمت‌گذاری، حذف واسطه‌های غیرضروری، و فراهم‌کردن شرایط رقابتی برای خرید و فروش آهن‌آلات در سطح ملی بود.در این مقاله از سایت آهن به بررسی نقش بورس کالا در قیمت گذاری آهن می پردازیم.
قیمت آهن در بورس کالا
قیمت آهن در بورس کالا، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تعیین‌کننده نرخ نهایی این محصول در بازار آزاد به شمار می‌رود. در واقع، بورس کالا با ایجاد یک بستر شفاف و رقابتی برای عرضه و تقاضای محصولات فولادی، به مرجع اصلی قیمت‌گذاری آهن تبدیل شده است. شرکت‌های بزرگ تولیدکننده مانند ذوب‌آهن اصفهان، فولاد مبارکه، فولاد کویر و سایر کارخانه‌های معتبر کشور، محصولات خود را به‌صورت منظم در بورس کالا عرضه می‌کنند.
در حال حاضر، بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ فولاد کشور از جمله ذوب آهن اصفهان، فولاد مبارکه، فولاد خراسان و فولاد کاوه جنوب، محصولات خود را از ابتدا در بورس کالا عرضه می‌کنند. قیمت پایه این محصولات توسط خود شرکت تولیدکننده با هماهنگی بورس اعلام می‌شود، اما رقابت بین خریداران، باعث کشف قیمت نهایی می‌شود.
نکته قابل‌توجه آن است که قیمت آهن در بورس کالا تنها به عرضه و تقاضای داخلی وابسته نیست، بلکه عوامل مهمی همچون نوسانات نرخ ارز، قیمت جهانی شمش فولاد، و سیاست‌های صادراتی و وارداتی دولت نیز بر آن تأثیرگذار هستند. برای مثال، افزایش نرخ دلار نیمایی یا کاهش تولید شمش در بازارهای جهانی می‌تواند باعث بالا رفتن قیمت نهایی آهن در بورس شود.
از آنجا که بورس کالا بستری قانونی و تحت نظارت مستقیم نهادهای حاکمیتی است، قیمت‌های آن برای فعالان حوزه ساختمان، صنعت، و پروژه‌های عمرانی، بسیار معتبر و قابل اتکا تلقی می‌شود. از این رو، بسیاری از خریداران عمده و مصرف‌کنندگان بزرگ، برای تهیه محصولات فولادی، ابتدا به قیمت‌های بورس کالا مراجعه می‌کنند تا برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشند.
در نهایت، می‌توان گفت که قیمت آهن در بورس کالا، نه‌تنها بازتاب‌دهنده وضعیت بازار داخلی فولاد است، بلکه نشان‌دهنده تغییرات کلان اقتصادی در سطح کشور نیز می‌باشد. اطلاع از این قیمت‌ها برای پیمانکاران، انبوه‌سازان، و حتی مصرف‌کنندگان خرد، می‌تواند نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های مالی و اجرایی آن‌ها داشته باشد.
آیا بورس توانسته قیمت آهن را منصفانه و شفاف کند؟
پاسخ این سؤال نسبی است، از یک‌سو حضور بورس باعث شده تا خریداران عمده بتوانند قیمت‌های واقعی‌تری نسبت به بازار آزاد دریافت کنند و واسطه‌ها تا حدی حذف شوند. خریداران در بورس، اغلب تولیدکنندگان، پروژه‌های عمرانی بزرگ، شرکت‌های ساختمانی، و واسطه‌های دارای کد بورسی هستند. این افراد می‌توانند محصول مورد نظر را مستقیم از کارخانه و با قیمت رقابتی تهیه کنند.
از سوی دیگر، چون ورود به بورس کالا برای همه افراد جامعه ممکن نیست، بسیاری از فعالان خرد بازار همچنان مجبورند آهن مورد نیاز خود را از بازار آزاد یا بنگاه‌های اهن فروشی تهیه کنند. در این فضا، قیمت‌ها معمولاً بالاتر از نرخ بورس هستند، چون هزینه‌هایی مانند انبارداری، حمل، سود واسطه هم به آن اضافه می‌شود. این اختلاف قیمت گاهی به چند هزار تومان در هر کیلو نیز می‌رسد.
علاوه بر این، یکی از چالش‌های مهم، وابستگی شدید قیمت نهایی در بورس به نرخ ارز است. چون قیمت پایه محصولات معمولاً بر اساس نرخ دلار محاسبه می‌شود، هر نوسان در بازار ارز، مستقیماً روی قیمت آهن در بورس اثر می‌گذارد. این مسئله باعث می‌شود خریداران و فروشندگان هر روز با چشم به بازار ارز، تصمیم‌گیری کنند و این موضوع، ناپایداری را افزایش می‌دهد.
نکته دیگر اینکه گاهی تولیدکنندگان عرضه محصولات خود در بورس را کاهش می‌دهند یا تعمداً به تعویق می‌اندازند تا در بازار آزاد با قیمت بالاتری بفروشند. این رفتارها که در اصطلاح “کنترل عرضه” نامیده می‌شود، باعث کمبود در بورس و بالا رفتن قیمت‌ها در کل بازار می‌شود. به همین دلیل است که فعالان بازار آهن معتقدند که بورس باید با نظارت دقیق‌تر و الزام به عرضه منظم از سوی کارخانه‌ها، عملکرد شفاف‌تری داشته باشد.
چه زمانی خرید آهن از بورس کالا منطقی نیست؟
همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد، بورس کالا به عنوان بستری برای کشف قیمت واقعی محصولات، از جمله آهن، فعالیت می‌کند. با این حال، در سال‌های اخیر به دلیل تغییر در دستورالعمل‌های قیمت‌گذاری از سوی شورای عالی بورس، و با هدف حمایت از عرضه‌کنندگان، این بستر در برخی مواقع از نقش اصلی خود در کشف واقعی قیمت فاصله گرفته و به محلی برای قیمت‌سازی‌های غیرواقعی تبدیل شده است.
به عنوان مثال، برخی شرکت‌ها محصولات خود را به صورت اعتباری عرضه می‌کنند. این موضوع باعث شده برخی دیگر از شرکت‌ها تنها با هدف تأمین سرمایه در این معاملات وارد رقابت شوند و با ایجاد رقابت‌های غیرمنطقی، قیمت محصولات را به شکل غیرواقعی افزایش دهند؛ در حالی که هدف اصلی آن‌ها خرید کالا نیست، بلکه تأمین نقدینگی است.
این شرکت‌ها پس از برنده شدن در حراج، حواله‌های دریافتی خود را با قیمت‌هایی پایین‌تر از نرخ بازار و به صورت نقدی به فروش می‌رسانند. به این ترتیب هم سرمایه مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند و هم با ایجاد رقابت‌های کاذب، موجب تعیین نرخ پایه‌ای غیرطبیعی در بازار بورس می‌شوند. این در حالی است که همان کالاها در بازار آزاد آهن با قیمت‌هایی به مراتب پایین‌تر، مشتری ندارند.
نتیجه گیری :
در مجموع، بورس کالا یک بستر مهم برای قیمت‌گذاری آهن در ایران است و نقشی تعیین‌کننده دارد. اما برای اینکه این بستر به عدالت واقعی نزدیک شود، نیازمند شفاف‌سازی، افزایش دسترسی، حذف رانت‌های پنهان و افزایش آگاهی خریداران خرد است.